منطق تبیین، مقابل بگیر و ببند فضای مجازی
رهاتل: ماجرای ساماندهی فضای مجازی هر روز وارد فازهای جدیدی می شود. هر روز چرخ جدیدی می خورد و حواشی جدیدی حول آن شکل می گیرد. این دفعه و پس از سخنان اخیر رهبری یکی از اصلی ترین دلیلهای و استدلال های مدافعان طرح صیانت از فضای مجازی به چالش کشیده شد. بطوری که پس از این سخنان و به رغم موضع گیری ها و بازخوردهایی که مخالفان این طرح داشتند، هیچ صدایی از موافقان شنیده نشد و دیگر خبری از کلیدواژه اصلی آنها در برخورد با مخالفان یعنی «تصمیم حاکمیت» نیست و نشد.
به گزارش رهاتل به نقل از ایسنا، روزنامه «فرهیختگان» در ادامه نوشت: این که حاکمیت دقیقا کیست و چیست و کجاست، خب حتما جای بحث و بررسی دارد و به نظرم یک دفعه برای همیشه باید مشخص شود اگر چنین تصمیمات مهمی از جایی تدوین و سفارش می شود آنجا کجاست که حاکمیت معرفی می شود و پس از حاشیه سازی ها و تصمیمات تمام هزینه هایش هم برای همین حاکمیت فاکتور می شود؟ نمی گردد که حاکمیت یک تصمیمی را بگیرد یا موافق یک اقدامی باشد، آن وقت برای آن تصمیم خود هزینه هم بدهد و...، بگذریم.
بگذارید دو نقل قول از رهبری را با هم مرور کنیم: «در جنگ های سخت با سلاح های قدیمی دیگر نمی گردد جنگید. امروز با شمشیر و با نیزه و با این چیزها نمی گردد به جنگِ توپ و موشک و مانند اینها رفت. در جهاد تبیین هم همین جور است؛ با شیوه های قدیمی [نمی شود کار کرد]. البتّه برخی از شیوه های قدیمی جایگزین ندارد، مثل منبر، مثل مدّاحی؛ اینها قدیمی است امّا اینها جایگزین ندارد؛ اینها همچنان اثرگذار می باشد و هیچ چیز دیگری جای اینها را نمی گیرد، لیکن از لحاظ ابزارهای مختلف بایستی به روز حرکت کرد. البتّه ما امروز در این حوزه سلاح های سخت افزاری مان خوب است؛ یعنی بخش فضای مجازی و امثال اینها بالاخره فعّالند و کار می کنند و بااینکه فضای مجازی مشکلاتی دارد - که ان شاءالله جناب آقای رئیسی و دوستانشان باید همّت کنند و هرچه سریعتر باید این مشکلات برطرف بشود - لیکن به هر حال در دسترس است؛ کارهایی که بایستی انجام بگیرد، از لحاظ سخت افزاری در دسترس است؛ مهم بخش نرم افزاری قضیّه است. سلاح تبیین یک بخش نرم افزاری مهمّی دارد؛ در اینجا بایستی نوآوری صورت بگیرد، بایستی سخن نو گفته بشود و شیوه نو در بیان ذکر بشود.» رهبری در دیدار با اعضای مجلس خبرگان رهبری ۱۹/ ۱۲/ ۱۴۰۰
«این فضای مجازی امروز از فضای حقیقیِ زندگی ما چندبرابر بزرگ تر شده؛ بعضی ها اصلا در فضای مجازی تنفّس می کنند؛ اصلا آنجا تنفّس می کنند، زندگی شان در فضای مجازی است. جوانان هم سروکار دارند با فضای مجازی، با انواع واقسام چیزها و کارها، با برنامه های علمی اش، با اینترنتش، با شبکه های اجتماعی اش، با مبادلات و امثال اینها سروکار دارند؛ خب، اینجا لغزشگاه است. هیچ کس نمی گوید آقا جادّه نکش. اگر شما در یک منطقه ای جادّه ای لازم دارید، خیلی خب، جادّه بکش، جادّه اتوبان هم بکش امّا مواظب باش! آنجاییکه ریزش کوه محتمل است، آنجا محاسبه لازم را بکنید. ما به دستگاههای ارتباطی خودمان، به مجموعه وزارت ارتباطات و شورایعالی مجازی-که بنده از آن هم گله دارم- سفارش مان این است. ما نمی گوییم این راه را ببندید؛ نه، این که بی عقلی است. یک کسانی نشسته اند، فکر کرده اند، یک راهی باز کرده اند بعنوان این فضای مجازی و به قول خودشان سایبری؛ خیلی خب، از این استفاده کنید منتها استفاده درست بکنید؛ دیگران دارند استفاده درست می کنند؛ برخی از کشورها طبق فرهنگ خودشان این دستگاه ها را قبضه کرده اند. ما چرا نمی کنیم؟ چرا حواس مان نیست؟ چرا رها می نماییم این فضای غیرقابل کنترل و غیرمنضبط را؟ مسئولند، یکی از مسئولان هم همین ها هستند؛ دستگاه وزارت ارتباطات است.» رهبری در دیدار با معلمان و فرهنگیان ۱۳/ ۲/ ۱۳۹۵
مجلس نه علمش را داشت و نه صلاحیتش
خب ناظر به همین دو نمونه از بیانات رهبری و با درنظر گرفتن این مساله که منظور موافقان طرح صیانت از موافقت حاکمیت با آن موافقت رهبری است، می توان ادعا کرد که این استدلال جدی تر از همیشه به چالش کشیده شده است و حالا باید دید با این بیانات چه موضع گیری و استدلال جدیدی از طرف موافقان طرح علم خواهد شد. رهبری در بیانات چند روز پیش، ضمن اشاره به این مساله که محتوا ارجح از هر مساله دیگری در فضای مجازی است و مشکل سخت افزاری نداریم، به صورتی سناریوی بگیر و ببندهایی را که در ذهن برخی نمایندگان و طراحان طرح صیانت بود، رد کردند و در ادامه تصمیم گیری و سامان بخشی به فضای مجازی را وظیفه دولت دانستند. اینجا بد نیست به سخنان رهبری در جمع نمایندگان مجلس هم اشاره داشته باشیم. رهبری خردادماه سال جاری و در دیدار تصویری با نمایندگان مجلس شورای اسلامی فرمودند: «در مسائل حسّاس و مهم- ترجیح این است که بجای طرح، لایحه مطرح بشود. چون خصوصیّت لایحه این است که امکان تواناییِ کارشناسی دولت هم پشتوانه اش است؛ چون دولت هم دستگاه کارشناسی وسیعی دارد. لوایح خب از این هم برخوردار است؛ [یعنی] علاوه بر این که شما کارشناسی می کنید، در دولت هم کارشناسی شده؛ بعلاوه وقتی که لایحه باشد، چون مجری دولت می باشد و او می خواهد اجرا کند، طبعا با موافقت بیشتری اجرا خواهد شد؛ این هم یک مطلب.» خب بعد از دو جهت صریحا تلاش ها برای تصویب طرحی موسوم به طرح صیانت که هزینه های هنگفتی را به جامعه تحمیل کرد و موجب ایجاد شکاف بین مردم و نظام شد مورد ایراد واقع شده است. یک این که باید بجای توسعه سخت افزارها به دنبال تولید محتوای مطلوب باشیم و بگیر و ببندها را فراموش نماییم، دو این که ساماندهی در این فضا را به دولت بسپاریم تا وزارت ارتباطات و دولت در قالب لایحه آن چیزی که قابلیت اجرا شدن دارد و به بهبود وضع موجود کمک می نماید در اختیار مجلس و نمایندگان قرار گیرد.
محدودیت و مسدودسازی کمبود محتوا را جبران نمی کند
در ادامه و برای تبیین بهتر مساله گفت وگویی با محمدجعفر نعناکار از مدیران سابق وزارت ارتباطات و حقوقدان فضای مجازی انجام دادیم و او ناظر به سخنان رهبری و تقلای نمایندگان مجلس برای تصویب طرح صیانت اظهار داشت: «مواجهه با فضای مجازی از جهات مختلف قابل بررسی است ولی آنچه به ذهن می رسد یا سیر تاریخی بیانات آقا نشان می دهد، از زمان ایجاد شورایعالی فضای مجازی به نظر می آید فوکوس روی محتوا از اهمیت ویژه ای برخوردار بود. شورایعالی فضای مجازی سالهای قبل طرح کلان شبکه ملی اطلاعات را مصوب کرد و در آن ره نگاشتی قرار داد. این ره نگاشت جدول مفصلی است و چند صفحه است و وظایف دستگاههای مختلف را مشخص کرده که در سه لایه زیرساخت، خدمات و محتوا بحث می شود. آن چیزی که تا امروز با آن مواجه بودیم و بیشتر به وزارت ICT یا به نهادهای دولتی غیر از وزارت ارشاد، مرتبط می شود ایجاد زیرساخت و خدمات است. این دو جزء وظایف منفصل دولت به شمار می آید که هر نوع خدماتی را گسترش دهد، هر خدمتی در فضای مجازی تعریف می کنید وظیفه دولت می باشد که گسترش دهد و بسازد و ایجاد نماید، حتی پلت فرم هایی همچون VODها و بانکی و رمزارزها و... ! زیرساخت ها هم مراکز داده و... است. بخش بسیار محدودی در مصوبه به سمت محتوا چرخید که وزارت ارشاد، حوزه های علمیه، سازمان تبلیغات اسلامی در لایه های پایین تر بسیج و... وظیفه تامین محتوا را داشتند. اتفاقی که افتاد این است که به دلیل سیال و رقیق بودن مفهوم محتوا که نمی توان حدود آنرا مشخص کرد که چطور تولید و رگوله شود و مفاهیم اسلامی در آن داخل شود یا مبانی اسلامی در آن دیده شود، این قضیه وا رفته است. دوستان در مجلس یا جاهای دیگر که قدری دغدغه دارند، که این فضا رها است و متولی درستی ندارد، رویکرد سلبی دارند و زیرساخت ها به سمتی می رود که ترافیک بین الملل را محدود کنند یا ترافیک را گران کنند و.... اینها راهکاری نیست که نبود محتوا را جبران کند.»
رویکرد رهبری همیشه بر محتوا بوده نه سخت افزار
نعناکار ضمن اشاره به این که نباید سنگرهای فضای مجازی را خالی کرد و به هر علتی موجب عدم حضور مردم در آنها شد، اظهار داشت: «اگر پلت فرم خارجی را محدود کنید عملا سنگر را خالی کرده اید. همان اتفاقی که مدتی در دولت اصلاحات درمورد سینما افتاد. سینما طوری شد که بچه های مذهبی و حزب اللهی سینماها را خالی کردند. سینما به ابتذال کشیده شد یعنی خالی کردن سنگر همیشه این امر را در پی دارد. بیانات آقا درباره فضای مجازی و رویکرد ایشان در این خصوص، این است که رها است یا انتظار دارند سامان بهتری یابد و بیشتر روی مساله فرهنگی، محتوایی تمرکز دارند. مساله این است که محرک و مشوق ایجاد نماییم که این فضا به سمت ارزش های داخلی کشور بیــــایــــــد. نمی دانم دوستان به چه دلیل رویکرد سخت افزاری دارند بجای نرم افزاری! به سمت مسائل سلبی می روند و می خواهند فیلتر کنند و اگر اینچنین نخواهند جامعه سوء نسبت به این امر دارد، درحالی که به این سمت بیایند و شعله محتوا را بیشتر کنند اتفاقا اکوسیستم بیشتر می پذیرد که خدمات محتوا را بیشتر کند. نکته دیگری که نباید از آن غافل شد این است که شما نمی توانید نسبت به فناوری موضع منفی بگیرید. فناوری و نوآوری را همیشه باید جهت دهی کنید. جهت دهی فناوری و نوآوری در حوزه فناوری اصولا با محتوا جهت گیری می کند، نه با آنکه سخت افزار یا تکنولوژی را خط دهید. خط دادن حتما با محتواست چون پلت فرم های خارجی حالت دولبه دارند و کاری که می توانید انجام دهید این است که با محتوایی که به نظر شما مفیدتر است، فضا را غنی تر کنید.»
دولت لوایح خودرا بهتر از مصوبات مجلس اجرا می کند
یکی دیگر از سفارش های رهبری این بود که ساماندهی فضای مجازی به دولت سپرده شود و در خلال سخنان هم به این مورد اشاره کردند. این مدیر سابق وزارت ارتباطات در اینباره هم اظهار داشت: «دوستان در دولت با عنایت به ره نگاشت خود طرح به مجلس بدهند چون آنها مجری هستند. وقتی خود آنها مجری اند می دانند باید چه کنند، دیکته ای نیست که مجلس چیزی را مصوب کند و به دولت بدهد. اساسا چیزی که از مجلس به دولت برسد اجرای آن کمرنگ تر از چیزی است که دولت مصوب کند.»
تولید محتوا یعنی پلت فرم ها دست مردم باشد نه این که لشکر سایبری راه بیندازیم
این حقوقدان فضای مجازی در ارتباط با عقب ماندگی ایران در عرصه تولید محتوا نسبت به سایر کشورهای دنیا اظهار داشت: «در این حوزه ها از دنیا عقب هستیم. یک زمانی جلو هستیم و خودتان تحلیل خطا می کنید ولی وقتی عقب هستید باید به تجربیات دیگران نگاه کنید که چطور است. نمی گویم سراغ آمریکا و چین برویم. چون دو سیاست دیپلماسی سایبری متفاوتی از هم دارند. نپال کشوری است که در قدوقواره خاورمیانه است، تمام پلت فرم ها را آزاد می کند به جز آنهایی که در کنوانسیون بین المللی جرم انگاری شده که پورنوگرافی، قاچاق آدم و... است، درنتیجه برای آن قانون می گذارد بطورمثال در توئیتر فعالیت کنید و هر محتوایی می خواهید تولید کنید ولی این را جرم انگاری می کنم و این مسائل را نمی توانید منتشر کنید یا اگر این مبانی و مباحث را ترویج دادید با شما برخورد می کنند. چه اتفاقی می افتد؟ عموم مردم با این پلت فرم ها آشنایی بیشتری پیدا می کنند، عدم آشنایی با پلت فرم هم مشکل بوجود می آورد چون مردم فکر می کنند هرچه در توئیتر آمد، حقیقت است چون عموم مردم دسترسی ندارند. وقتی در پلت فرم را باز می کنند یعنی در آن سخت افزار را باز می کنید یعنی همه استفاده کنند ولی اگر من شناسایی کردم که از چهارچوب قوانین تخطی کردید، برخورد می نماییم و بحث نظارت و رگولاتوری است که اینجا جواب می دهد. این تولید محتوا این طور نیست که ۴ سازمان و لشکر سایبری و قرارگاه فلان جا راه بیندازیم. همین که پلتفرمی دست مردم باشد و مردم با آن راحت بتوانند ارتباط برقرار کنند، به تدریج تولید محتوا می کند و تلگرام هم همچنین بود. هر مسجد، پایگاه بسیج، هیاتی و... گروه داشتند. همین ها به تدریج موجب تولید محتوا می شد. تولید محتوا واقعا دستوری نیست. یعنی حاکمیت نمی تواند بگوید محتوا برای من تولید کنید. محتوا به جهت اینکه اصالت ندارد، برد ندارد. تولید می شود و چند صباحی توسط همان افرادی که تولید کردند، می چرخد و پس از بین می رود ولی آن محتوایی که غلیان از کف جامعه باشد، هرچند طول بکشد ولی هنجارسازتر و ماندگاری بیشتری دارد. به نظر می آید در این عرصه باید به سمت این برویم که درهای پلت فرم ها را باز نماییم اما رگولاتوری منسجم تر شود.»
تعدد نهادهای تصمیم گیر؛ از اصلی ترین مشکلات در حوزه ساماندهی فضای مجازی
لابه لای صحبت های مسئولان و کارشناسان یک مساله همیشه نگرانی هایی را ایجاد می کرد و حتی گاهی یکی از علل اصلی عدم توفیق در حوزه سیاست گذاری و رگولاتوری در فضای مجازی مطرح می شود و آن هم تعدد نهادها و سازمان های تصمیم گیر و سیاست ساز است. نعناکار با تصدیق این مساله که نهادهای تصمیم گیر زیادی در زمینه آی تی داریم، اظهار داشت: «الان مراجع زیادی شامل مجلس شورای اسلامی، شورایعالی انقلاب فرهنگی، شورایعالی فضای مجازی، کمیسیون تنظیم مقررات و... داریم که در این عرصه ورود می کنند. آن چیزی که می تواند سکاندار این حوزه باشد و پرچم را در دست بگیرد و جلو برود، مرکز ملی فضای مجازی است که تمام این مسائل و دغدغه ها را در اساسنامه دارد. متاسفانه به علت منفعل بودن هم مرکز و هم شورایعالی فضای مجازی و این که جایگاه خودرا باور ندارد و خیلی برنامه ای برای اجرائی کردن مواد اساسنامه ندارد، شاهد می باشیم هر بخشی کار خودرا جلو می برد و اینها جزیره ای کار می کنند و به هم ارتباطی ندارند و الا اگر آن اساسنامه مرکز فضای مجازی یک دفعه بازخوانی شود و یک دفعه دیگر تبیین شود بدون این که تغییری در آن داده شود، ظرفیت بسیار بالایی برای ساماندهی فضای مجازی کشور دارد یعنی هم مصوبات شوراهای دیگر را خط مشی دهد و بگوید چطور جلو برود و خرد اطلاعاتی دهد و تصمیم سازی کند که آنها تصمیم را ابلاغ کنند و از نظر نظارت و پایش کردن و اقدامات سلبی و ایجابی و پرسش و پاسخ مرکز ملی ظرفیت دارد ولی انفعال این منجر به ایجاد سازمان های جدید شد. یکی از نقدهایی که من دارم، ساتراست. ساترا اتفاقا در زمینه محتوا ورود کرده است یعنی می خواهد محتوا را سروسامان دهد ولی وظایف ساترا در اساسنامه مرکز ملی آمده است و الان با دو مرکز مواجه هستیم. به نظرم بهترین جایگاه همان مرکز ملی است.»
منبع: رهاتل
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب